فصل دوم: محل زندگی جانوران و گیاهان
درس در یک نگاه :
در این درس دانش آموزان با مناطق مختلفی که جانوران در آن زندگی می کنند،محیط های آبی،جنگلی،روستایی و شهری آشنا می شوندو می آموزند که هر محیط ،گیاهان و جانوران مخصوص به خود را دارد. هم چنین سعی می شود نسبت به سالم نگه داشتن محیط زیست نگرش مثبتی در آن ها تقویت گردد.
آنچه دانش آموزان در مورد محل زندگی جانوران و گیاهان می دانند:
سال اول: بعضی از جانوران لانه می سازند. بعضی از جانوران مهاجرت می کنند.
هدف ها : انتظار می رود در فرایند آموزش این درس هر دانش آموز به هدف های زیر برسد:
دانستنی ها و مهارت ها :
1- با جمع آوری اطلاعات بتواندجانوران را از محل زندگی آنها طبقه بندی کند.
2- بعضی از جانوران وگیاهان که در جنگل،آب و بیابان زندگی می کنند را نام ببرد
3. با جمع آوری اطلاعات بعضی از ویژگی های جانورانی که در جنگل،آب،بیابان و شهر و روستا را شرح دهد.
نگرش ها:
1- به حفظ محیط زیست انسان،جانوران وگیاهان علاقه مند شود.
دانستنی ها برای معلم
جنگل:در هر جایی که دما در تابستان از 10 درجه ی سانتی گراد بالاتر برود و میزان بارندگی سالانه بیش تر از 200 میلی متر باشد،جنگل پدید می آید.جنگل محدوده ی وسیعی از خشکی است که عمدتا از درختان ودرختچه و بوته پوشیده شده است. برخی از جنگل ها ،مانند جنگل های بزرگ آمازون،از هزاران سال پیش وجود داشته اند نواحی گسترده ای از جنگل در نتیجه فعالیت های انسان از بین رفته است،اما هنوز 20 درصد از سطح خشکی روی زمین از جنگل،اعم از طبیعی ومصنوعی پوشیده شده است.
در جنگل های بارانی گرمیسیری تعداد انواع درختان بسیار زیاد است و در تمام طول سال دما بالا وهوا مرطوب است.جنگل های برگ ریز پاییزی در نواحی معتدل دیده می شوند که این نوع جنگل های سوزنی برگ در نواحی مرتفع دامنه ی کوهستانی و شمال کره ی زمین دیده می شود که نوع اصلی درختان این جنگل مخروط دارانی مانند کاج است.
حیات در جنگل : جنگل پناه گاه جانوران زیادی است و غذای آن ها را تامی نمی کند. برگها،گلها،میوه ها ،دانه ها و میوه های مغزدار،غذای حشره ها،پرنده ها و پستانداران کوچک مانند سنجاب هستند و این جانوران خود غذای پرندگان و پستانداران بزرگ ترند. خاک مرطوبجنگل مجموعه ی خاصی از جانورانرا در خود دارد،کرم ها، صد پاها،سوسک ها،مورچه هاو بسیاری از حشره ها در خاک جنگل زندگی میکنند.لایه های متفاوت جنگل گروه های خاصی از جانوران را در خود جای می دهند پرندگان ،سنجاب ها و میمونها و موشها و خر گوش ها و برخی از کیسه داران بر روی شاخه ها و مورچه خوران و خرس ها از برگ درختان و نیز جانورانی مانند خفاشها،سارها،دارکوبه وطوطی که در حفره های جنگل لانه می سازند و شکار گران بزرگی مانند ببرها،یوز پلنگ ها و گرگ ها و مارها در میان برگ ها به انتظار طعمه می نشینند ومورچه ها در همه ی سطوح جنگل زندگی می کنند.
زندگی در آب:
رودخانه محل مناسبی برای زندگی گیاهان وجانوران است.برخی از این ها در بستر رودخانه زندگی می کنند وبرخی دیگر در آب های آزاد میان گیاهانی که در آب ها ی کم عمق نزدیک حاشیه رودخانه می رویند.گیاهان مرده و پس مانده های جانوران از خشکی به رودخانه شسته می شود و باد،برگ ودانه های گیاهان را به داخل آب می برد.این مواد در حال پوسیدن،غذای گیاهان میکروسکوپی،کرم ها،حلزون آبی،میگوها وصدف ها را تامین می کنند وخود این جانوران طعمه ی ماهی ها،خرچنگ های دراز وماهی ها می شوندکه آنها نیز خود شکار سمور آبی و تمساح می شوند.
سنجاقک ها وحلزون ها تخم هایشان را به گیاهان زیر آب می چسبانند وماهی آزاد وقزل آلا تخم های خود را درداخل سنگریزه ها مخفی می کنند.
قورباغه ها در آب جفت گیری و تخم گذاری می کنندنوزاد آنها به شکل ماهی از آب بیرون می آید وبه تدریج تغییر شکل میدهد.
برکه: پهنه ای کوچک وکم عمق از آب است.اغلب برکه ها به طور طبیعی در گودال ها و خندق ها پدید می آیند.برکه جانوران را برای خوردن آب به خود جلب می کنند.پرندگان نیز برای ماهی گیری به برکه می روند.
حیات در سطح برکه: حشره های ریز مانند پشه وسوسک از لارو وحشرات دیگر ویا گیاهان وجانوران میکروسکوپی تغذیه می کنند.ماهی ها طعمه ی سگ های آبی وحشرات طعمه ی قورباغه ها می شوند.
حیات در میان گیاهان: اردک های شناور در آب از علف های زیر آب که ریشه در گل دارند تغذیه می کنند.ماهی های کوچک با رفتن در میان علف ها خود را از چشم حواصیل،لاک پشت ها وماهی های بزرگتر پنهان می کنند.
حیات در عمق برکه:تعداد زیادی از جانوران در گل زندگی می کنند.خرچنگ های آب شیرین،سمندر های آبی،ماهی ها،میگو ها وصدف ها وبسیاری دیگر.
بیابان: به گفته ی جغرافیدانان بیابان منطقه ای است که باران سالانه ی آن به طور متوسط از 250 میلیمتر کمتر باشد.
ریزش باران در بیابان ها و مناطق نیمه بیابانی بسیار غیر قابل پیش بینی است در یک محل ممکن است یکسال شاهد طوفان وسیل شدید باشیم وسالهای متمادی دیگر نبارد.گیاهان بیابانی مانند کاکتوس با ذخیره کردن رطوبت در ساقه در برابر کمبود آب وهوای خشک دوام می آورند.این گیاهان به جای برگ،تیغ های کوچک دارند ودر نتیجه رطوبت خود را در هوای خشک از دست نمی دهند.بعد از هر باران وسیل،ممکن است بیابان پوشیده از گل شود.دانه ها سالها در انتظار باران در دل خاک می مانند و پس از بارش باران گیاهان به سرعت می رویند وسپس پژمرده می شوند.
جانوران وحشرات بیابان با خوابیدن در گرمای روز وجست وجوی غذا در شب زنده می مانند.اغلب آنها زیر زمین زندگی می کنند که سرما وگرما بدان راهی ندارد.برخی تابستان خواب اند یعنی در طول داغ ترین ایام سال در خواب به سر می برند.جانورانی نظیر موش کانگارو بدون آب و یا با مقدار کمی در آب زنده می مانند.وزغ صحرایی در بدن خود آب ذخیره می کند وخزندگان برای مقابله با گرما وسرما دما ی بدن خود را تغییر می دهندو شتر در کوهان خود چربی و نه آب ذخیره می کند.
زیستگاه های میکروسکوپی: علاوه بر جنگل،بیابان وآب،زیستگاه دیگری نیز وجود دارد که در آن موجودات زنده زندگی می کنند.عبارت زیستگاه میکروسکوپی گاهی برای توصیف زیستگاهی که بلافاصله در محیط اطراف هر موجود زنده قرار دارد،به کار می رود.مثلا زیستگاه کرم سوسک،درخت زار است اما زیستگاه میکروسکوپی آن ،چوبی است که بلافاصله در زیر پوست درختان قدیمی قرار دارد.
منبع کتاب معلم علوم تجربی پایه دوم ابتدایی
