غلوم سوم ابتدایی درس دوم : جانوران مهره دار

درس در یک نگاه:

در فرآیند این درس، دانش آموزان با جانوران مهره دار آشنا می شوند و آن ها را در 5 گروه اصلی طبقه بندی می کنند و از طریق مشاهده، مقایسه و جمع آوری اطلاعات، به ویژگی ها و خاصه های مهم هر گروه پی می برند. در این

درس دوم : جانوران مهره دار

درس در یک نگاه:

در فرآیند این درس، دانش آموزان با جانوران مهره دار آشنا می شوند و آن ها را در 5 گروه اصلی طبقه بندی می کنند و از طریق مشاهده، مقایسه و جمع آوری اطلاعات، به ویژگی ها و خاصه های مهم هر گروه پی می برند. در این درس سعی می شود نگرش مثبت دانش آموزان نسبت به حفاظت از جانوران تقویت شود و آنان به دقت در مشاهده ی دنیای جانوران ترغیب شوند.

آن چه دانش آموزان در مورد «جانوران» می دانند:

سال اول: جانوران حرکت می کنند، غذا می خورند و تنفس می کنند. بسیاری از جانوران برای انسان فایده دارند.

 سال دوم: جانوران در زیستگاه های مختلف مثل جنگل، بیابان، شهر و روستا زندگی می کنند. پوشش بدن جانوران متفاوت است.

هدف ها: انتظار می رود در فرآیند آموزش این درس هر دانش آموز به هدف های زیر برسد:

مهارت ها و دانستنی ها:

1- با مشاهده ی جانوران و مقایسه ی ویژگی هایشان، آن ها را به دو گروه مهره دار و بی مهره طبقه بندی کند.

2- با مشاهده ی بدن مهره داران ،‌نتیجه بگیرد که مهره داران در بدن خود اسکلتی استخوانی دارند.

3- از طریق مشاهده ی جانوران مختلف (مثل ماهی ، قورباغه) در مورد آن ها اطلاعات جمع آوری کند.

4- با مشاهده و مقایسه ی شکل منقار پرندگان،‌نوع تغذیه ی آن ها را مقایسه نماید و در این باره مثال بزند.

5- با استفاده از اطلاعاتی که جمع آوری می کند، جانوران مهره دار را به پنج گروه طبقه بندی کند و برای آن ها مثال بزند.

6- با مشاهده ی پای جانوران، نوع حرکت جانور را پیش بینی کند.

7- با مشاهده ی دقیق بدن جانوران مهره دار در مورد اسکلت بدن آن ها و قسمت های مهم اسکلت اطلاعاتی جمع آوری کند.

نگرش ها:

1- به مطالعه و مشاهده ی جانوران و رفتار آن ها علاقه مند شود.

2- سعی کند از جانوران و موجودات زنده ای که به انسان آسیب نمی رسانند، حمایت کند.

دانستنی ها برای معلم

مهره داران:

مهره داران جانورانی هستند که ستون مهره دارند. در تمام مهره داران، ستون مهره ها و سایر استخوان های اسکلت دنده ها و جمجمه از اندام های بدن محافظت می کنند. اسکلت داربست سختی است که بخش های نرم بدن جانور را نگه می دارد. تعداد انواع بی مهرگان (جانوران بدون ستون مهره) از مهره داران بسیار زیادتر است، اما تقریباً همه مهره داران از بی مهرگان بزرگ تر و پیچیده تراند.

1- ماهی ها: ماهی ها جانورانی هستند که ستون مهره و آبشش دارند. همه ی آن ها در آب زندگی می کنند. ماهی ها خونسرد هستند و در بیش تر موارد، ماهی ماده تعداد بسیار زیادی تخم می گذارد که معمولاً از آن ها مواظبت نمی کند. وقتی ماهی ها شنا می کنند، از ماهیچه های قوی پر پیچ و خمشان استفاده می کنند و بدن ها و دم هایشان را به این طرف و آن طرف حرکت می دهند. فقط تعداد کمی از آن ها باله هایشان را مانند پارو تکان می دهند و باله ها عموماً برای حفظ تعادل ، ثابت ماندن و از حرکت ایستادن به کار می روند. هر باله ای ماهی از تعداد زیادی تیغک استخوانی تشکیل شده که با پوست ظریفی پوشیده شده است.

بیش تر گونه های ماهی به کمک کیسه های شنا در آب شناور می مانند. این کیسه ها پر از هواست و مانند جلیقه ی نجات داخلی عمل می کنند که ماهی را روی آب نگه می دارد. به یک ماهی قرمز در تنگ نگاه کنید، این ماهی حتی وقتی که کاملاً بی حرکت است،‌در آب فرو نمی رود. بدن بیش تر ماهی ها، از فلس (پولک) پوشیده شده است. فلس ها صفحه های بسیار کوچک استخوانی هستند. پوست ماهی، لعابی پس می دهد که از لابه لای پولک ها نفوذ می کند و بدن ماهی را می پوشاند. این لعاب  شنا کردن ماهی را در آب آسان تر می کند و همچنین ماهی را از آزار انگل های بسیار ریز داخل آب محافظت می کند.

دوزیستان: دوزیستان جانورانی هستند که ستون مهره دارند، خونسردند و معمولاً پوستی نرم و مرطوب دارند. نام آن ها به معنای «دارای دو شیوه ی زندگی» است، زیرا بیش تر دوزیستان زندگی خود را در آب آغاز می کنند و بعداً به گونه ای تغییر می کنند که کم کم می توانند در خشکی زندگی کنند.

سیر زندگی دوزیستان: بیش تر دوزیستان در آب جفت گیری می کنند و جانور ماده در آب تخم ریزی می کند. نوزادی که از تخم بیرون می آید شبیه والدین خود نیست و به عکس شبیه یک ماهی کوچک با سری بزرگ و دمی لرزان است و نوزاد، دوزیست خوانده می شود. در ابتدا نوزاد دوزیست با آبشش تنفس می کند و از گیاهان ریزی که در آب زندگی می کنند تغذیه می کند. در حین رشد در بدن نوزاد دوزیست تغییراتی رخ می دهد، آبشش ها از بین می روند و شش و پا پدید می آید طوری که جانور می تواند در خشکی زندگی کند. در این زمان غذای جانور دوزیست هم تغییر می کند .دوزیستان بالغ گوشت می خورند و بنابراین از انواع زیادی از جانوران کوچک تغذیه می کنند. این تغییر بدن و شیوه ی زندگی جانور، «دگردیسی» نامیده می شود.

دوزیستان بالغ می توانند در خشکی زندگی کنند، اما پوست بدن آن ها باید همیشه مرطوب بماند. آن ها شش دارند ، اما این شش ها معمولاً خیلی بزرگ نیست و از این رو دوزیستان از طریق پوست هم تنفس می کنند. آن ها تنها مواقعی می توانند این کار را انجام دهند که پوستشان مرطوب باشد، به همین دلیل به ندرت از آب دور می شوند.

خزندگان: تمساح ها، مارها، لاک پشت ها و مارمولک ها همه جزو خزندگان اند. آن ها ستون مهره و دست و پاهای قوی دارند، اما فقط مدت کوتاهی می توانند خیلی سریع حرکت کنند.

خزندگان برای تنفس از شش استفاده می کنند و پوست خشن، خشک و معمولاً فلس داری دارند و خونسردند، یعنی تنها با رفتن به جاهای سرد در هوای گرم و به جای گرم در هوای سرد می توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند. ماده ها بعد از جفت گیری مکان محفوظی را انتخاب می کنند یا لانه ی ساده ای می سازند و در آن تعداد نسبتاً کمی تخم می گذارند. تخم ها معمولاً پوسته ای کاغذی دارند، اما از جهات دیگر به تخم پرندگان شبیه اند. در بیش تر موارد تخم ها به حال خود رها می شوند تا در گرمای آفتاب باز شوند و انواع معدودی مانند تمساح ها و برخی از مارها از تخم ها و بچه های خود محافظت می کنند. در گذشته انواع زیادی از خزندگان پدید آمدند. دایناسورها که خزنده بودند در شمار بزرگ ترین جانورانی هستند که در روی زمین زیسته اند.

پرندگان: جانوران خونگرمی هستند که میلیون ها سال قبل، از خزندگانِ شبه دایناسور به وجود آمدند. همه ی پرندگان بال دارند و تخم می گذارند. آن ها تنها موجودات پردار جهان هستند. بیش تر پرندگان می توانند پرواز کنند. معدودی از پرندگان مانند «کیو» توان پرواز خود را از دست داده اند. پنگوئن ها نمی توانند مانند سایر پرندگان بپرند، اما از بال هایشان به جای باله استفاده می کنند و به اصطلاح در زیر آب پرواز می کنند. شتر مرغ ها که جثه شان برای پرواز بیش از اندازه بزرگ است، پاهای نیرومندی برای دویدن دارند و در سرعت های زیاد برای حفظ تعادل از بال هایشان استفاده می کنند.

شکل دم و بال پرندگان متفاوت است. با این همه، اغلب، چشم گیرترین تفاوت گونه های مختلف شکل منقار و پاهاست. مرغ های زرین پر، منقار بلند، نازک و نوک تیزی دارند که به کمک آن ها به دورن گل ها دسترسی پیدا می کنند و از شهد آن ها تغذیه می کنند. بسیاری از پرندگان ساحلی منقار بلند و محکمی برای جستجوی کرم ها یا صدف داران در گل دارند. پرندگان صیاد منقار قلاب مانند برای پاره کردن گوشت دارند. مرغابی ها منقار پهنی برای صاف کردن آب یا گل دارند. گنجشک ها برای شکستن دانه ی گیاهان ، منقار کوتاه و محکمی دارند. ماهی خورانی مانند حواصیل ها پاهای بلندی برای راه رفتن در آب دارند. ماهی خواران دیگری مانند قره غازها ، پاهای کوتاه تر و انگشتان پره داری دارند که در شنا کردن، شیرجه رفتن و تعقیب ماهی در زیر آب به آن ها کمک می کند.

پستانداران: بیش تر ما، وقتی واژه ی «جانور» را به کار می بریم منظورمان جانور پستاندار است،‌ زیرا بسیاری از جانوران خانگی و اهلی پستان دارند. پستان داران را تقریباً در سراسر دنیا می توان دید و انواع بسیار گوناگونی دارند. خفاش ها می توانند پرواز کنند، بالن ها فقط در آب زندگی می کنند، موش ها در زمین نقب می زنند، اسب ها دونده اند میمون ها از درخت بالا می روند. راستی در وجود این جانورانی که جثه ، ظاهر و شیوه ی زندگی متفاوت دارند، چه ویژگی مشترکی هست که همه ی آن ها را در رده ی پستانداران قرار می دهیم؟

همه ی پستانداران پنج ویژگی مشترک دارند: استخوان و ستون مهره دارند، شش دارند، خون گرم اند، مقداری خز یا مو روی بدن خود دارند و پستان داران ماده به بچه های خود شیر می دهند. پستانداران، برچسب این که بچه ی آن ها چگونه رشد می کند، به سه گروه تقسیم می شوند:

تخم گذاران: تعداد بسیار اندکی از پستانداران از تخم بیرون می آیند. پلانی پوس از این گروه است.

کیسه داران: نوزاد ریز این جانوران پس از تولد به درون کیسه ی روی شکم مادر می خزد و در محیطی امن رشد می کند. کانگوروها و کوالاها کیسه دارند.

جفت داران: بیش تر پستان داران از این گروه اند،‌در این گروه ، قبل از آن که بچه به دنیا بیاید، مدت طولانی در بدن مادر رشد می کند و غذا و اکسیژن از راه جفت (اندام ویژه ای که در بدن مادر پدید می آید) از مادر به جنین منتقل می شود.

دست و پا: جز چند استثنا همه ی جانوران مهره داری که در خشکی زندگی می کنند چهار اندام، که معمولاً پا نامیده می شود و چهار کف پا دارند.در گروهی از پستانداران ، پاهای جلو آن ها به دست و کف دست تکامل پیدا کرده است. این گروه شامل میمون ها ،‌ میمون های بی دم و انسان هاس هستند. آن ها می توانند روی پاهای عقب خود راست بایستند،‌گرچه، جز انسان ها بقیه معمولاً روی هر چهار پا و دست راه می روند.دست و پاهای این گروه انگشت و شست دارد که می توانند برای گرفتن اشیا از آن استفاده کنند.